Nhãn là loại quả được trồng phổ biến ở Việt Nam với nhiều giống nhãn phổ biến như nhãn xuồng, nhãn bắp cải, nhãn tiêu,… Nhu cầu tiêu thụ của loại quả này khá lớn dưới nhiều hình thức khác nhau như ăn tươi, sấy khô, nguyên liệu chế biến các món ăn,… Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Foodnk tìm hiểu về tổng quan, tiềm năng trồng, tiềm năng xuất khẩu… của loại quả này.
Tổng quan về quả nhãn
Nhãn (Dimocarpus longan Lour.) là loài cây ăn quả được đánh giá cao ở Châu Á. Nó phát triển tốt ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới nhưng được trồng thương mại ở Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam. Trung Quốc là nước sản xuất nhãn lớn nhất, tiếp theo là Thái Lan. Nhãn còn được gọi là mắt rồng vì có vết hình mắt rồng màu trắng đặc trưng trên hạt nhãn[1].
Về nguồn gốc thì nhãn được cho là có nguồn gốc từ dãy núi giữa Myanmar và miền nam Trung Quốc. Các khu vực xuất xứ khác được báo cáo bao gồm Ấn Độ, Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam và New Guinea. Ghi chép sớm nhất về sự tồn tại của nó có từ thời nhà Hán của Trung Quốc vào năm 200 trước Công nguyên.
Phân loại khoa học của quả nhãn: Nhãn (Dimocarpus longan Lour.) thuộc họ Sapindaceae và có quan hệ gần gũi với vải, chôm chôm và pulasan.
- Giới: Plantae
- Nhánh: Tracheophyta
- Nhánh: Angiospermae
- Nhánh: Eudicots
- Nhánh: Rosids
- Bộ: Sapindales
- Họ: Sapindaceae
- Chi: Dimocarpus
- Loài: D. longan
Mô tả thực vật
Thân cây
Cây nhãn là cây thân gỗ thẳng đứng, thường xanh, có tán lá dày đặc màu xanh đậm. Cây có thể cao tới 30m, nhưng thông thường cao từ 9 đến 12m. Thân cây vỏ xù xì, dày và dài tới 80 cm, cành rậm rạp, xòe rộng, hơi rũ xuống. Vỏ cây màu nút chai, đôi khi có trụ. Cành thỉnh thoảng có những nốt mụn cóc, có nhiều lông tơ.
Lá và hoa nhãn
Lá nhãn màu xanh đậm, hình elip, hình trứng thuôn dài hoặc hình mũi mác, đầu tù; dài 10 – 20 cm và rộng 3,5 – 5 cm; có nhiều lông, gợn sóng, mặt trên có màu xanh bóng, mặt dưới có nhiều lông mịn và màu xanh xám.
Cụm hoa là chùm kép dài. Hoa nhỏ, có 5 đến 6 lá đài và cánh hoa, màu vàng nâu hoặc vàng lục, có hai thùy nhụy hoa và thường có 8 nhị hoa. Hoa có cuống, có lông, to hơn vải, mọc thành chùm ở đầu ngọn thẳng đứng, đực và cái trộn lẫn.
Quả và hạt
Quả nhãn hình trọn, mọc thành chùm rủ xuống, đường kính quả 1,25 – 2,5cm, vỏ mỏng, giòn, màu vàng nâu đến nâu đỏ nhạt, sần sùi hoặc ít sần sùi, các lồi lõm kém nổi bật hơn nhiều so với quả vải thiều và vải. Trọng lượng 6 – 20g. Vỏ có màu nâu nhạt hoặc nâu nhạt, mỏng, sần sùi và mịn hơn vải. Cùi có màu trắng và trong mờ; hơi xạ, ngọt (tổng chất rắn hòa tan 12-21oBrix).
Quả có một hạt. Hạt có hình cầu, vỏ hạt màu đen hoặc nâu sáng, hạt được bao bọc bởi một lớp arilloid màu trắng nhạt. Hạt nhãn là loại hạt cứng đầu, do đó, tuổi thọ ngắn và tốt nhất nên gieo khi còn tươi. Nảy mầm mất 7 – 10 ngày.
Thành phần dinh dưỡng trong quả nhãn
Quả nhãn có vị ngọt dễ chịu. Tổng hàm lượng carbohydrate là 15 -16% và hàm lượng đường rất cao. Loại trái cây này rất giàu vitamin C (axit ascorbic), vitamin B1, vitamin B2 và vitamin B6, rất giàu kali, phốt pho và magie.
Bảng giá trị dinh dưỡng của quả nhãn (trên 100g phần ăn được)[2]
|
Thành phần dinh dưỡng |
Hàm lượng |
| Năng lượng | 60calories |
| Tổng carbohydrate | 15,14g |
| Chất xơ | 1,1g |
| Protein | 1,31g |
| Chất béo | 0,1g |
| Ascorbic acid | 84mg |
| Vitamin B1 | 0,031mg |
| Vitamin B2 | 0,14mg |
| Vitamin B3 | 0,3mg |
| Kali | 266mg |
| Canxi | 1mg |
| Sắt | 0,13mg |
| Magiê | 10mg |
| Mangan | 0,052mg |
| Photpho | 21mg |
| Kẽm | 0.05mg |
Tiềm năng trồng và xuất khẩu nhãn của Việt Nam
Theo bài báo “Tiềm năng trồng nhãn ở nước ta” trên tạp chí Công Thương, nhãn là một loại trái cây nhiệt đới, được trồng ở nhiều tỉnh thành trên cả nước. Việt Nam là một trong những nước có diện tích trồng nhãn lớn nhất thế giới, với diện tích đạt 150.000 ha.
- Điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng thuận lợi: Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, với thời tiết nóng ẩm, phù hợp với sự sinh trưởng và phát triển của nhãn. Bên cạnh đó, đất đai ở nhiều vùng miền của Việt Nam cũng rất thích hợp để trồng nhãn với nhiều giống nhãn như nhãn lồng Hưng Yên, nhãn Hương Chi, nhãn xuồng cơm vàng, nhãn Miền Thiết, nhãn Sông Mã, nhãn tiêu da bò, nhãn đường phèn, nhãn bắp cải, nhãn tím.
- Diện tích trồng nhãn lớn: Diện tích trồng nhãn ở Việt Nam hiện nay đạt khoảng 150.000 ha, sản lượng đạt 600.000 tấn.
- Chất lượng nhãn Việt Nam được đánh giá cao: Nhãn Việt Nam có vị ngọt thanh, thơm ngon, được nhiều người tiêu dùng trên thế giới ưa chuộng. Hiện nay, các sản phẩm nhãn của Việt Nam đã được xuất khẩu và được một số thị trường lớn ưa chuộng như Trung Quốc, Úc, Mỹ, Singapore, Hàn Quốc, Malaysia, Nhật Bản,…
Các sản phẩm từ quả nhãn phổ biến
Quả nhãn tươi có thời hạn sử dụng ngắn. Để mở rộng công dụng của quả, nhãn có thể được đông lạnh, đóng hộp hoặc sấy khô. Quả nhãn có thể được đông lạnh cả vỏ trong hộp kín. Sau khi rã đông, trái cây có thể được sử dụng theo cách tương tự như trái cây mới hái mà không bị giảm chất lượng[1].
Nhãn đóng hộp giữ được hương vị riêng tốt hơn vải và chôm chôm. Việc khử nước quả còn nguyên hoặc sau khi loại bỏ vỏ cũng được thực hiện. Vỏ khô có màu đen, dai và có mùi khói và được sử dụng chủ yếu để pha chế đồ uống giải khát. Rượu mùi được làm bằng cách ngâm nhãn trong rượu.
Nhãn khô còn là thành phần trong thảo dược dùng chữa đau dạ dày, mất ngủ và làm thuốc giải độc. Hạt được sử dụng trong dầu gội đầu, giống như hạt xà phòng do có hàm lượng saponin. Lá khô có chứa quercetin và quercitrin, và hoa nhãn cũng được sử dụng làm nguyên liệu trong thảo dược Trung Quốc.
Tài liệu tham khảo
[1] Tropical fruits (Eds Dr Ghosh and Dr Sharma). (pp.542-575) Publisher: Jaya Publishing Company , New Delhi.
[2] Theo USDA
Vân Thanh
