Tình hình dân số ngày càng tăng, kéo theo nhu cầu tiêu thụ thực phẩm giàu đạm cũng không ngừng lớn. Điều này đặt ra nhiều thách thức cho ngành công nghiệp thực phẩm – không chỉ ở khía cạnh an toàn, mà còn về tính bền vững và đạo đức. Chăn nuôi công nghiệp bị cho là góp phần gây biến đổi khí hậu, trong khi các vấn đề nhân đạo liên quan đến giết mổ động vật cũng khiến người tiêu dùng ngày càng quan tâm. Trước thực trạng đó, xu hướng thịt và hải sản nuôi cấy trở thành tâm điểm chú ý. Hãy cùng Foodnk tìm hiểu chủ đề này nhé !
Thịt và hải sản nuôi cấy là gì?
Khác với thịt thực vật (plant-based) vốn được làm từ đậu, nấm hay ngũ cốc để mô phỏng hương vị và kết cấu thịt, thì thịt và hải sản nuôi cấy (cultured meat, cultured seafood) thực sự là… thịt thật. Điều đặc biệt là quy trình tạo ra chúng không cần phải giết mổ động vật.
Cụ thể, các nhà khoa học sẽ lấy một lượng rất nhỏ tế bào gốc từ mô của động vật – như bò, gà hay cá. Những tế bào này sau đó được nuôi trong môi trường giàu dưỡng chất, mô phỏng điều kiện bên trong cơ thể sinh vật. Qua thời gian, tế bào phát triển và hình thành nên các mô cơ – chính là phần thịt chúng ta vẫn ăn hàng ngày, nhưng được nuôi trong phòng thí nghiệm hoặc nhà máy thay vì trang trại hay lò mổ. Đây được xem là bước tiến đột phá, vừa bảo vệ môi trường, vừa mở ra cánh cửa cho ngành thực phẩm và bền vững hơn.
Quy trình cơ bản của thịt hải sản nuôi cấy
- Lấy tế bào gốc từ mô cơ của động vật còn sống: Tế bào gốc (thường là tế bào cơ hoặc tế bào vệ tinh) được lấy từ một mẫu mô nhỏ của động vật khỏe mạnh bằng phương pháp không xâm lấn hoặc ít gây tổn thương. Quá trình này không ảnh hưởng đến sự sống của con vật.
- Nuôi tế bào trong môi trường giàu dinh dưỡng: Các tế bào sau đó được đưa vào môi trường nuôi cấy đặc biệt chứa các chất dinh dưỡng cần thiết như acid amin, đường, vitamin, khoáng chất và các yếu tố tăng trưởng để kích thích phát triển.
- Tăng sinh và biệt hóa để hình thành mô cơ, mỡ hoặc mô liên kết: Trong điều kiện kiểm soát, tế bào bắt đầu nhân lên mạnh mẽ và được hướng dẫn để biệt hóa thành các loại mô cần thiết – tạo nên kết cấu tương tự như thịt thật, gồm cả nạc, mỡ và mô liên kết.
- Thu hoạch và tạo hình sản phẩm theo dạng mong muốn : Sau khi đạt được khối lượng và cấu trúc mô phù hợp, sản phẩm được thu hoạch và định hình theo nhu cầu: từ viên thịt, xúc xích, lát cá hồi đến miếng thịt nguyên khối.
Vì sao thịt và hải sản nuôi cấy được gọi là thực phẩm tương lai?
1. Không cần giết mổ động vật
Chỉ từ một mẫu tế bào nhỏ lấy từ động vật còn sống, chúng ta có thể sản xuất ra một lượng lớn thịt trong điều kiện nuôi cấy. Điều này không chỉ giúp tránh việc giết mổ, mà còn giảm thiểu đáng kể những nỗi đau về mặt đạo đức và nhân đạo – vốn là vấn đề gây tranh cãi lâu nay trong ngành chăn nuôi công nghiệp. Đây là một bước tiến đáng kể trong việc tôn trọng sự sống và thúc đẩy xu hướng thực phẩm bền vững.
2. Giảm rác thải và tác động môi trường
Chăn nuôi truyền thống là một trong những nguyên nhân lớn gây biến đổi khí hậu, tiêu tốn tài nguyên đất, nước và tạo ra lượng khí nhà kính khổng lồ. Ngược lại, thịt/hải sản nuôi cấy có tiềm năng:
- Giảm đến 78–96% lượng khí thải nhà kính
- Tiết kiệm đến 99% diện tích đất sử dụng
- Cắt giảm 82–96% lượng nước tiêu thụ
Không chỉ bảo vệ môi trường, công nghệ này còn giúp tái phân bổ tài nguyên hợp lý hơn cho nông nghiệp và con người.
3. An toàn và kiểm soát tốt hơn
Không cần dùng đến kháng sinh, hormone tăng trưởng, cũng không tồn tại nguy cơ nhiễm ký sinh trùng, dịch bệnh từ chuồng trại như trong mô hình chăn nuôi hiện nay. Môi trường nuôi cấy vô trùng và kiểm soát khắt khe giúp giảm thiểu tối đa nguy cơ mất an toàn thực phẩm. Điều này mang lại sản phẩm sạch hơn – đặc biệt phù hợp với người có hệ miễn dịch yếu hoặc trẻ nhỏ.
4. Tùy chỉnh dinh dưỡng linh hoạt
Với thịt nuôi cấy, không chỉ đơn thuần là tái tạo cấu trúc thịt thật, mà nhà sản xuất còn có thể chủ động điều chỉnh thành phần dinh dưỡng: giảm chất béo bão hòa, tăng acid béo omega-3, hoặc bổ sung các vi chất như sắt, kẽm, vitamin B12… Điều này giúp đáp ứng tốt hơn nhu cầu của từng nhóm đối tượng: người ăn kiêng, người già, trẻ nhỏ hay vận động viên.
Những thương hiệu tiên phong
Một số công ty nổi bật trên thế giới đang phát triển thịt/hải sản nuôi cấy:
- Eat Just (Hoa Kỳ) – thịt gà nuôi cấy, được cấp phép bán tại Singapore
- Upside Foods – thịt bò và thịt gà nuôi cấy
- BlueNalu (Mỹ) – cá biển nuôi cấy
- Shiok Meats (Singapore) – tôm, cua, sò điệp nuôi cấy
Tại Singapore, thịt gà nuôi cấy đã chính thức được bày bán từ năm 2020 – trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới cho phép thương mại hóa loại sản phẩm này.
Vấn đề còn tồn tại
Dù có tiềm năng lớn, nhưng ngành thực phẩm nuôi cấy vẫn đang phải đối mặt với nhiều rào cản
- Chi phí sản xuất còn cao: Mặc dù công nghệ nuôi cấy đã tiến bộ đáng kể, nhưng chi phí để tạo ra một sản phẩm thịt nuôi cấy vẫn còn khá đắt đỏ. Ví dụ điển hình là chiếc burger nuôi cấy đầu tiên vào năm 2013 có giá lên tới 330.000 USD. Hiện nay, con số đó đã giảm hàng trăm lần, tuy nhiên mức giá thịt nuôi cấy vẫn chưa thể cạnh tranh được với thịt truyền thống trên thị trường đại trà. Chi phí chủ yếu đến từ môi trường nuôi cấy, thiết bị và hệ thống kiểm soát vô trùng nghiêm ngặt.
- Rào cản pháp lý và quy định: Một trong những trở ngại lớn là khung pháp lý cho thịt nuôi cấy vẫn còn rất mới mẻ. Nhiều quốc gia chưa ban hành quy định rõ ràng về việc kiểm nghiệm, cấp phép, ghi nhãn và phân phối sản phẩm nuôi cấy. Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đưa sản phẩm ra thị trường, cũng như tạo ra tâm lý dè dặt từ phía nhà đầu tư và nhà bán lẻ.
- Tâm lý người tiêu dung: Dù là sản phẩm thịt thật, nhưng cụm từ nuôi cấy trong phòng thí nghiệm vẫn khiến một bộ phận người tiêu dùng cảm thấy lo ngại. Một số người cho rằng đây là thịt nhân tạo, thiếu tự nhiên, hoặc không ngon như thịt thật. Chính vì vậy, việc truyền thông đúng cách, minh bạch về quy trình sản xuất và lợi ích của thịt nuôi cấy là yếu tố then chốt để tăng mức độ chấp nhận trong tương lai.
Tạm kết
Thịt và hải sản nuôi cấy có thể chưa thay thế ngay được thịt truyền thống, nhưng chắc chắn đang mở ra một lựa chọn mới – xanh hơn, nhân đạo hơn và dễ tùy chỉnh dinh dưỡng. Với công nghệ sinh học ngày càng tiến bộ và sự ủng hộ từ chính sách, không quá xa để tưởng tượng một ngày loại thực phẩm này có mặt thường xuyên trong bữa ăn gia đình.
Nhất Sinh
